“Licencë për pandershmërinë” roman nga Skënder Temali

Në shtëpinë e librit të babait tonë, sot mund të shfletoni romanin të cilin e kishte lënë në dorëshkrim!
Me kënaqësi njoftoj se sot është publikuar romani i fundit i shkrimtarit Skënder Temali me titullin “Licencë për Pandërshmërinë”. Ky roman paraqet një rrëfim tërheqës dhe plot emocione për kapërcyellin e jetës në tranzicion në cilin jetojmë duke eksploruar sfidat dhe kthjellimet e saj. Me stilin e tij karakteristik, Skender Temali na sjell një ngjarje tërheqëse dhe një univers të veçantë letrar. Kjo krijimtari do të lërë gjurmë në letërsinë shqipe dhe do të jetë një trashëgimi e çmuar për lexuesit e sotëm dhe të ardhshëm.

Në dorëshkrimet e poetit, vjen një kolazh me tregime e skica satirike, për t’ju servirur mikut te tij, shokut të tij, fisit të tij, si një kafe, ku gjithsecili mund t’a pijë, kur në ndërmendje ti vij. Tregimet e poetit, janë një përmbledhje e kahershme e me dorëshkrimet e fundit, që i pat më për zemër. Në librin ” Je miku im” spikat ciltërsia e ndjenjës së aktualitetit, duke e gërshetuar me mendimin e pjekur e ndonjëherë edhe filozofik, duke trasmetuar pjekurinë e mesazhit. Tregimet shquhen për lirizmin spontan që e karakterizonte poetin, duke e bërë mikun, shokun e fisin e tij të bëhet pjesë në atmosferën jetike të kohës.

“S’di të urrej”- përmban një kolazh të zhanrit letrar poetik e reklektime me poezi, satira, lirika e balada. Në cdo varg poetik, mbizotëron dashuria për jetën, për dashurinë e vërtetë e për Shkodrën. E po në vazhdën e vargut, vallëzon rima, epiteti, metafora, që harmonizohen me mesazhin me tema sociale, që si edhe në vepra të tjera, poeti Temali, kujdesohet me aq mjeshtëri e me aq mrehtësi pene, që bëri për vete lexuesin, për vite me radhë. Figura e femrës është e skalitur me të gjitha ngjyrat, virtytet, dritehijet si nënë, si motër e si grua. “S’di të urrej” – pasqyron shpirtin e pastër të poetit, që vërshon si një ujëvarë, që pranverën ia veshi cdo poezie, që dimrin më të ftohtë e lulëzoi me flladin e ëmbël poetik.

“Vajza që nuk putha” i Skënder Temalit, botim i Shtëpisë Botuese “Fiorentia” në Shkodër, liston vëllimin e 20-të në prozë e poezi të këtij autori. Përmes 68 poezive (lirika, satira, kushtime) e 8 baladave, krijime origjinale të kohëve të fundit, ndjehet një shpirt i trazuar poeti, ku ka shtjella që nga rinia e deri në moshën e tretë.  Tek vargu i tij bashkëjeton peisazhi me mesazhin, pulson koha jonë me plus minuset e saj, përballë të cilave autori nuk qëndron indiferent, po mban qëndrimin e tij, si poet qytetar. Në poezi, ashtu dhe në balada, vargu mveshet me figura letrare gjurmëlënëse, rimar dhe leksik poetik të pasur.

Përveç lirikave, satirave e kushtimeve, sidomos ato për disa nga figurat qëndrore të letërsisë shqiptare e jo vetëm, si Skënder Drini, Dritëro Agolli, Rexhep Qose, Ali Podrima, Mentor Quku, Njegoshi, Moikom Zeqo tërheqin vëmendjen 8 baladat, një zhanër aq i parapëlqyer dikur e thuajse i harruar tani.

Në vitin 2018 në Pogoricë të Malit të Zi doli në gjuhën malazeze vëllimi me tregime të zgjedhura: “Ove godine nije pao snijeg” – “Këtë dimër nuk ra dëborë”, botuar nga CEKUM- QENDRA PËR RUAJTJEN E ZHVILLIMIN E KULTURËS SË PAKICAVE NË MAL TË ZI, nën siglën e “Biblioteka SINTEZE, Knjiga XXI”. Në këtë vëllim përfshihen 9 tregime të tematikave të ndryshme, kryesisht me subjekte të ditëve tona në Shqipëri. Tregimet janë përkthyer nga shqipja në gjuhën malazeze nga Pjetër Dreshaj dhe kanë për redaktorë e recensentë shkrimtarët e njohur malazezë Zuvdija Hoxhiq dhe Dimitrov Popoviq.

Me interesimin dhe organizimin e botuesve, në Tuz të Malit të Zi, më 31 maj u bë dhe promovimi i vëllimit.

E ka thënë vetë autori në parathënien e këtij vëllimi me aforizma e sentenca se më tepër kjo është një sprovë e tij dhe nëse e ka kaluar apo jo atë do ta vendosin vetë lexuesit. Pra ka lëvruar në një zhanër të pa provuar më parë, në përcaktimin e tyre jashtë konteksteve letrare, duke synuar që të jetë sa më origjinal, që ato të mos burojnë as nga ky e as nga ai autor, vendës apo i huaj, me gjithë respektin e jashtëzakonshëm për ato. Mbyllja me përcaktimin e aforizmave të Mark Tuenit se “Janë diçka minimale me kuptim maksimal” përbën kuintesencën e vëllimit.

Autori i ka renditur qindra aforizmat e sentencat e tij në bazë të alfabetit të gjuhës shqipe, pra vëllimi nuk është tematik. Nga paraqitja grafike ai është doracak, për t’u krijuar mundësi lexuesve që ta marrin edhe në xhep e ta lexojnë ku e kanë të mundur, në një radhë, në automjet (jo në timon), traget, avion, etj.

Pas “Metamorfozës së inxhinier Brunos”, autori Temali po brënda vitit 2016 paraqitet para lexuesit me vëllimin poetik “Të pathënat”. Ka gjithsejt 75 poezi. Është i ndarë në dy kapituj “Dialog me kohën” dhe “Dialog me vetveten”, çka na lë të kuptojmë se përmes tyre do të rrezatojë koha që jetojmë dhe përthyerjet e saj në unin poetik. Në ballinën e dytë të këtij vëllimi ka dhe disa konsiderata të personaliteve të fushave të ndryshme të krijimtarisë, nga Veriu në Jug të Shqipërisë, të cilët e kanë ndjekur në vijimësi krijimtarinë e poetit e që shërbejnë edhe si sintezë e poezisë së tij. Mjeshtri i Madh, Fadil Kraja (Shkodër), shkruan: “Vargje që të duket se gurgullojnë. Poezia e Skender Temalit i ka brënda të katër stinët, por më shumë lulëzon pranvera dhe besimi i thekur i autorit tek virtyti, mirësia, jeta”. Ndërsa tregimtari i njohur Shefqet Tigani (Vlorë), mes tjerash deklaron se “Libri yt me poezi ishte një befasi e mrekullueshme…”, ndërsa dr.Agim Nelaj (Sarandë) se “Poezia juaj është ujëvarë që rrjedh lirshëm”.

Ky vëllim është pritur mjaft mirë nga lexuesit dhe studiues e kritikë letrarë kanë botuar në organe të ndryshme shtypi, duke vënë në dukje vlerat dhe origjinalitetin e tij.

Kalimet e autorit Temali nga poezi në prozë e anasjelltas ka qenë një praktikë jo e sforcuar e tij, madje ka qenë rrugëtim i përhershëm letrar. Me këtë vëllim, që ai e quan tregime të zgjedhura, faktikisht ka një përzgjedhje të tregimeve nga vëllimet e mëparshme të tij, por dhe të pasuruar me tregime të pabotuara. Subjektet dhe personazhet janë të ditëve tona, bartin një mendësi bashkëkohore, tregimet kanë një stil krejt të veçantë, çka shpreh edhe individualitetin e tij si prozator. Autori e mba gjallë kureshtjen e lexuesit, personazhet udhëtojnë me lexuesit, duke i zbuluar atyre me gjuhën e tij, botën e brendshme shpirtërore. Alternimi i tregimeve erotike me ato shoqërore veçse ai shtojnë vlerat artistike. Vëllimi ka gjithsejt 200 faqe. Përmbledh 15 tregime.

Edhe në këtë novelë, ashtu si dhe tek novelat e mëparshme “Ballo në mbrëmjen e maturës”, “Nesër do të them mirëmëngjes” dhe “Studentja e Bolonjës” autori i drejtohet jetës së rinisë në ditët e sotme. Megi dhe Didi, dy vajza të ditëve tona, që me art autori i ka shndrruar në një portret të vetëm e me një botë shpirtërore të pasur, dijnë që vetë t’u bëjnë ballë sfidave të jetës dhe po vetë të mbrojnë dinjitetin e personalitetin e tyre. Dashurojnë me shpirt, urrejnë po me shpirt të shëmtuarën dhe të udhëtojnë drejt së vërtetës.

Veprimtarinë e hapi drejtori i bibliotekës Gjovalin Çuni. Rreth vlerave të novelës folën shkrimtari e publicisti Dashamir Cacaj, sekretar i klubit të shkrimtarëve, Xhahid Bushati-shkrimtar i njohur për fëmijë e studiues, Mustafa Tukaj-shkrimtar dhe dramaturg, Rudina Llazari, studiuese, mësuese letërsie në gjimnazin “Jordan Misja”, Zija Vukaj-studiues i letërsisë e përkthyes, Viktor Martini, autor librash, Fadil Kraja-Mjeshtër i madh dhe motra e autorit, Neziha Llazani. Studentja e fakultetit të gazetarisë, Liridona Xhakaj, recitoi një poezi që liriku shkodran Mehmet Gucia i kishte kushtuar autorit Skender Temali.

Përshëndetje u bë edhe në emër të klubit të shkrimtarëve “Ndoc Gjetja” të Lezhës dhe nga botuesi i novelës, Frano Kulli.Veprimtarinë e bënë edhe më interesante e i dhanë freski interpretimet nga aktori i mirënjohur Ramiz Rama e pjesëve nga krijimtaria poetike e autorit si dhe ekzekutimi mjeshtëror i prof. Qamil Gjyrezit sëbashku me studentët e tij të këngës perlë “Turtulleshë” të Ramadan Sokolit.

Në fund autori falnderoi të pranishmit për pjesëmarrjen dhe diskutantët për mendimet që dhanë.

Projekti “Dy gjuhë një libër” një përzgjedhje autorësh shqiptarë dhe malazezë, pasqyruar në dy vëllime (prozë dhe poezi), mbështetur nga Bashkimi Evroprian…organizuar nga qendra kulturore “Camaj-Pipa” dhe Universiteti i Shkodres “Luigj Gurakuqi”

Është një vëllim poetik me një kompozim disi të veçantë: ndahet në tri pjesë, “Poezi me motive filozofike e të tjera”, “Motivet e Jugut” dhe “Kushtime”. Janë mbi 70 poezi, disa prej të cilave edhe shkurtima, por që në vetvete, edhe pse me pak vargje, hapin shteg për meditime filozofike, mbase dhe jo ashtu siç e ka perceptuar artistikisht autori. Në hullinë e pjesës së parë hasen ngjarje bashkëkohore, të cilat i japin freski, duke e lidhur autorin me lexuesin dhe me kohën plot shtjella.

Mbase është ndër të rrallët poetë që në një vëllim ka poezi të ngrohta për Jugun e Shqipërisë, çka për një poet të lindur e që jeton në Veri, në Shkodër, shpreh atë lidhje shpirtërore e atdhetare mes dy trevave.

Duke e mbyllur vëllimin me kushtime, lexuesi do të gjejë të përjetësuar figura të tilla madhore si Migjeni e deri tek mbeska e tij e vogël, Edia.

“CURRICULUM VITAE”, VELLIM I RI POETIK I SKËNDER TEMALIT Vëllimi i ri poetik i Skënder Temalit, cili për nga mesazhet që përcjell e vlerat artistike që mbart, duket sikur është vazhdim i librit të mëparshëm me motive filozofike “Kur vuaj, shkruaj” dhe përkon me 50-vjetorin që ai boton krijime në shtypin letrar të kohës. Edhe pse një pjesë e krijimeve të vëllimit janë rrugëtimi poetik i autorit i shprehur në marrëdhëniet e tij shoqërore e familjare, përthyhen me ngjarje reale të kohës. Këto poezi janë shkruar në dimër-pranverën e vitit 2013. Drejt tyre ka shtegtuar edhe ndonjë poezi e botuar më parë, për të gjetur strehë këtu. Qëllimisht autori ua ka hapur derën, pasi pa to, siç është shprehur në parathënie, nuk skicohesha siç doja as unë e as koha që jetoj.

Në këtë libër autori ka përmbledhur poezi të shkruara në afro gjysmë shekulli. Ashtu siç thotë dhe në parathënie, ka përfshirë ato poezi që ka pasur më për zemër, duke u thënë lamtumirë shumë të tjerave. Vëllimi është i ndarë në ciklin e lirikave, të motiveve kosovare, të baladave dhe të poemës “Unë, Ballkani dhe Europa”, e cila e mbyll edhe vëllimin e 12-të të shkrimtarit. Në këtë libër të ri spikat çiltërsia e ndjenjës, mendimi i pjekur e shpesh edhe meditativ e filozofik, çka shpreh edhe shkallëzimin e pjekurisë artistike të poetit Skender Temali. Vëllimi është botim i shtëpisë botuese “Rozafat” në Shkodër.

Janë 7 vjersha dhe një poemë për fëmijë, botuar në vëllimin “Tre shokët”, që ka për redaktor shkrimtarin e mirënjohur për fëmijë Xhahid Bushati dhe për piktor-ilustrator, Piktorin e Merituar, Agim Faja. Thuajse të gjitha poezitë kanë subjekt dhe kjo rrit interesimin e fëmijëve për t’i lexuar. Gjuha e tyre është e thjeshtë, e kapshme për parashkollorët dhe vargu i rimuar e i rrjedhshëm shijohet menjëherë pre tyre. Një kopësht fëmijësh në Shkodër e ka mësuar përmendësh këtë vëllim, ndërsa Flaka Zhaveli nga Gjakova, që është protagoniste e poezisë “Mirënjohje”, me këtë poezi ka fituar çmim të parë si recituese në konkursin kombëtar të vitit të parë të lirisë në Kosovë. Veç kënaqësisë estetike, poezitë dhe sidomos poema përcjellin edhe mjaft mesazhe edukative. Libri është botuar nga shtëpia botuese “Camaj-Pipa” në Shkodër, në vitin 2007.

Në vëllimin me tregime “Shtëpia pa pasqyra” autori Skender Temali vijon sërish të trajtojë temën e preferuar të tij, atë të intelektualit dhe të shoqërisë shqiptare në këtë periudhë tranzicioni të pa cak. Një inxhinier dhe një shkrimtar, në tregimet “Metamorfoza” dhe “Ftesa”, tregojnë se si kushtet ekonomike dhe ato sociale ndikojnë në shprishjen e në ngritjen e konstruksionit shpirtëror të njeriut, në përgjithësi, dhe të intelektualit shqiptar, në veçanti. Në tregimet e tjera, autori ka ardhur duke e zgjëruar rrethin tematik. Përmes tyre, sidomos tek tregimi “Shtëpia pa pasqyra” dhe “Muri” ai i thur hymne dashurisë së pastërt e të sinqertë. Të shtatë tregimet shquhen për një sondim në botën e brendshme shpirtërore të personazheve, për dialogun ekspresiv dhe frymën e kohës që i karakterizon. Libri me tregime “Shtëpia pa pasqyra” është botim i shtëpisë botuese “Shtjefni” në Shkodër. Ai ka për redaktor shkrimtarin Skender Drini

Përmes personazheve të skalitur, sjell të djeshmen në agoninë e saj, ku e drejta e individit ishte nën thundrën e dhunës. Diktatura kishte tjetërsuar shumë nga tiparet e njeriut. Autori e njeh mirë kohën për të cilën shkruan. Personazhet e romanit janë realë, të ngjan se diku i ke takuar dje, ata nuk janë të stisur, por pjesë e një realiteti tronditës. Lexuesi t futen në vorbullën e ngjarjeve të fundit të viteve ‚80 të shekullit të kaluar. Shpesh herë kjo jetë e dhënë me dritë-hijet e saj, të rrëmben, bëhesh pjesë e rrjedhës së kohës, jeton me shqetësimet, ëndërrat e dramat e njerëzve. Liria e individit mbase përbën një nga vlerat kryesore të këtij romani, madje ai mund të quhet pa droje roman i luftës për liri e të drejta njerëzore. Këtë autori e bën thjeshtë, pa rënë në deklaratizëm apo prozë të thatë, më tepër duke zbërthyer konstruksionin shpirtëror të Cen Shkrelit, i cili mbart edhe tragjizmin, edhe lirizmin, edhe shpresën

Në vitin 2004, shkrimtari Skender Temali u paraqit para lexuesve me novelën “Studentja e Bolonjës”, e cila ka për redaktor shkrimtarin e mirënjohur, Skender Drini. Tema që trajton autori në këtë novelë është e marrë nga ditët tona dhe tregon odisenë e Ketit, një maturanteje që me të dashurin e saj Arsenin, do të kaptojnë detin, ajo për të studiuar, ndërsa ai…Ai ka të tjera plane…I lidhur me qindra fije sa me mafiozë italianë e shqiptarë, ai do të arrijë ta hedhë Ketin në krahët e një bosi plak, zotit Karlo, Serzhios e të tjerëve. Në novelë, faqe pas faqeje shpalosen përpjekjet e jashtëzakonshme të Ketit për të mos rënë pre e joshjeve marramendëse të kapove bolonjezë dhe për të shpëtuar prej thonjve të tyre. Monologjet e brendshme të Ketit nuk ia ulin intensitetin aksionit e as e zbehin dramacitetin, por përkundrazi e lidhin me botën e brendshme të lexuesit duke shërbyer si një urë ku do të hedhë hapa të tjerë

Ky vëllim, sjell para lexuesit me art e vërtetësi jetën e ditëve tona, zig-zaket e dy grupeve shoqërore: të maturantëve të një shkolle dhe të disa vagabondëve që bëjnë rolin e të fortit e përpiqen ta mbajnë peng qytetin. Duke qenë novelë e formës mozaik në pasqyrimin e këtyre realiteteve, autori ka dijtur të depërtojë në botën e brendshme shpirtërore të të rinjve. Autori Skender Temali, tashmë i njohur për trajtimin e temave të ditës e sidomos të fatit të intelektualit shqiptar në këtë periudhë të vështirë tranzicioni, përmes kësaj novele ka arritur të hedhë më shumë dritë tek e ardhmja, e përfaqësuar nga një grup vajzash dhe mësuesi i tyre-shkrimtar. Ata, kush më shumë e kush më pak, guxojnë t’i bëjnë sfidë grupit të vagabondëve, duke e prezantuar veten edhe si bij të së ardhmes. Linja e dashurisë, mes Odetës dhe Fisnikut, edhe pse fluide, është shpresë e dashuri më tepër për të nesërmen.

Në vitin 2002, Enti Botues Poligrafik “Gjergj Fishta” boton vëllimin me tregime te Skender Temalit, “Këpucët e turpit”, që ka për redaktor shkrimtarin dhe publicistin e mirënjohur, Nikolla Spathari. Në këtë vëllim autori ka përfshirë 8 tregime, tematika e të cilëve fokuson jetën e përditshme shqiptare dhe në mënyrë të veçantë atë të rinisë e të intelektualit në udhëkryqet e jetës. Titullin vëllimi e ka marrë nga tregimi me të njëjtin titull, me të cilin autori pat fituar çmimin special të jurisë në Konkursin e 7-të Ndërkombëtar të shoqatës së artistëve dhe shkrimtarëve “Cristalide” në Padova të Italisë, mes 462 shkrimtarëve nga Italia dhe shumë vende të botës. Juria e këtij konkursi për tregimin e “shkrimtarit Temali nga Shqipëria” është shprehur se “…ai është një tregim thesar për dy arsye themelore: thjeshtësinë e leksikut dhe dramën psikologjike”

Është një nga tekstet e para të gjuhës shqipe të futura në shkollat e mesme të Shqipërisë (mos qoftë krejt i pari), me miratim të Ministrisë së Arsimit dhe të Shkencës, në tetor të vitit 2002, i destinuar si tekst eksperimental për shkollën e mesme pyjore të Shkodrës. Përmes 68 temave mësimore, dy bashkëautorët, Mimoza Gjokutaj dhe Skender Temali kanë harmonizuar tema të gjuhës shqipe me ato të kuminikimit e të letërsisë. Ky botim paraqitet si një alternativë për mësimin e gjuhës shqipe në shkollat e mesme profesionale. Teksti, krahas koncepteve që lidhen me gjuhën, përfshin edhe shumë veprimtari praktike, të cilat vijnë në formën e një praktikumi.

Në vitin 2002, Enti Botues Poligrafik “Gjergj Fishta”, do të botojë poemën për fëmijë të Skënder Temali, “Ishte një lajthishte”, me ilustrime nga Brikena Berdo. Me një gjuhë të thjeshtë e të kuptueshme për fëmijët, autori, përmes një subjekti sa interesant e aq tërheqës, i ka thyrur hymne dashurisë për nënën dhe për atdheun, si dy nga dashuritë më të patjetërsueshme për shqiptarin.

Në 112 faqet e librit janë përfshirë tri novela: “Ballo në mbrëmjen e maturës”, “S’kishte si të ndodhte ndryshe” dhe “Shkretëtira e shpirtit”. Në të tri novelat bie në sy përpjekja e shkrimtarit për të dhënë lëvizjet e kohës që jetojmë përmes lëvizjeve shpirtërore, pasurimit e varfërimit të botës së brendshme të njeriut, me tendencë-lirinë e individit. Analiza psikologjike që shkrimtari i bën tek novela e parë “Ballo në mbrëmjen e maturës”, Zhulit, tregon se shkrimtari ka arritur të depërtojë në botën e brendshme shpirtërore të një gruaje, e cila duke mbrojtur dashurinë e saj kërkon të mbrojë familjen. Ndonëse titulli duket se ka të bëjë me maturantët, në të vërtetë, në festën e pasprovimeve të tyre, provim ka dhënë ndërgjegja e bashkëshortit të Zhulit-kësaj mësuesje model morali, që tradhtitë e të shoqit i beson dhe s’i beson, i përjeton thellë deri në pejzat e shpirtit të saj të ndjeshëm.

Është romani i parë i shkrimtarit, i botuar në vitin 1982, nga shtëpia botuese “Naim Frashëri”-Tiranë, me redaktor shkrimtarin e mirënjohur, Dhimitër Xhuvani. Ky roman, ka fokusuar ngjarje të një rrethine të Shkodrës, vendlindja e autorit, në vitet e Luftës së II Botërore. Rreth personazhit kryesor, ilegalit e më pas partizanit Nuri Martina, autori ka pranëvënë të tjerë personazhe, të ndarë preras në dy kampe: pushtues nazifashistë e bashkëpunëtorë të tyre dhe luftëtarë lirie. Ngjarjet shkojnë deri në ditët e para të pasçlirimit, ku zbulohet qartë edhe fytyra e tradhtisë. Romani është botuar në një tirazh prej 10.000 kopjesh.

Pasi kishte botuar disa cikle poetike tek faqja letrare e gazetës “Zëri i Rinisë”, gazeta “Drita” e revista letrare “Nëntori”, poeti Skender Temali prezantimin e parë me vëllimin me vjersha e poema “Këngë cigane” e bëri në vitin 1971, 40 vjet më parë, duke u renditur krahas me poetë të tjerë bashkëkohës që lanë gjurmë me botimet e tyre të para poetike. Vëllimi është botim i shtëpisë botuese “Naim Frashëri” në Tiranë dhe ka pasë për redaktor poetin Agim Shehu. Rreth tij janë botuar shkrime kritike në gazetën “Drita”, “Jeta e re” dhe në Kosovë. Poezitë dhe dy poemat shquhen për lirizëm spontan, origjinalitet e mendim. Rrethi tematik i tyre ka një diapazon të gjërë dhe e fut lexuesin në atmosferat jetike të kohës. Si rrallë në vëllimet e botuara asokohe, i ka shpëtuar syrit të çensurës poezia “Puthjet”.